Markery nowotworowe to substancje, które w zdrowym organizmie nie występują albo występują w niewielkiej ilości a ich podwyższony poziom może wskazywać na proces chorobowy. Ich poziom oznacza się zwykle z krwi albo moczu. Biomarkerami nazywa się natomiast niektóre białka obecne na komórkach nowotworowych, których poziom bada się z tkanki guza albo mutacje w genach, które mogą określać rokowanie lub być pomocne w wyborze optymalnej terapii.
Markery nowotworowe mogą być wykorzystywane w badaniach przesiewowych w celu wczesnego wykrycia raka albo już w trakcie leczenia do monitorowania jego skuteczności i oceny zaawansowania nowotworu. Co ważne, podwyższone stężenie markera nowotworowego nie zawsze wskazuje na rozwój raka. Może być obecne również w innych schorzeniach a także u osób zdrowych, dlatego badanie poziomu markerów nie może być jedyną metodą diagnostyki nowotworu a wynik badania zawsze należy skonsultować z lekarzem.
Do markerów nowotworowych należą między innymi:
– Antygen nowotworowy CA-125 – Jego zwiększone stężenie notuje się w raku jajnika, ale może być spowodowane również stanami zapalnymi narządu rodnego, endometriozą, ciążą albo miesiączką. Jego badanie jest wskazane u chorych na raka jajnika w celu oceny skuteczności chemioterapii i radioterapii oraz po leczeniu chirurgicznym.
– Antygen rakowo-płodowy, inaczej karcyno-embrionalny (CEA) – Produkowany jest w dużych ilościach w życiu płodowym a u dorosłych zdrowych osób występuje na bardzo niskim poziomie. Podwyższony poziom występuje często u osób z rakiem jelita grubego oraz rzadziej, w przypadku raka płuc, raka trzustki, raka żołądka, raka szyjki macicy, raka piersi, raka jajnika, raka pęcherza moczowego lub raka prostaty. Może też występować w chorobach nienowotworowych, np. przy zapaleniu wątroby, marskości wątroby, wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego. Poziom tego markera oznacza się w celu oceny skuteczności terapii przeciwnowotworowej oraz przy podejrzeniu przerzutów lub wznowy choroby onkologicznej.
– Swoisty antygen sterczowy (PSA) – Antygen ten jest swoisty narządowo, tzn. wytwarzany jest tylko przez komórki prostaty. Podwyższony poziom może wskazywać na schorzenia tego narządu, ale nie zawsze są to zmiany złośliwe. Badanie stężenia PSA stosowane jest w diagnostyce, leczeniu i monitorowaniu raka prostaty.
Biomarkery nowotworowe to m.in.:
– Receptor HER2 – Białko HER2 obecne jest na wszystkich komórkach piersi a jego zbyt wysoki poziom (nadekspresja receptora HER2) jest odpowiedzialny za bardziej agresywną odmianę raka piersi. Wykrycie nadekspresji pozwala na zastosowanie leków celowanych, skierowanych na receptor HER2.
– Mutacja genu BRAF – Występuje w ok. 50% przypadków czerniaka a jej wykrycie umożliwia zastosowanie leków celowanych tzw. inhibitorów BRAF.
