Przeciwciała (inaczej immunoglobuliny) to cząsteczki białkowe, mające kształt litery Y, wykorzystywane przez układ odpornościowy do zwalczania patogenów. Wydzielane są przez limfocyty B, które aktywowane są przez antygeny (antygenem może być np. specyficzne białko na powierzchni szkodliwej komórki). Każdy pobudzony przez antygen limfocyt B tworzy klony komórek w śledzionie oraz węzłach chłonnych.
Przeciwciałami monoklonalnymi nazywa się przeciwciała, które powstają z jednego klonu limfocytów B. Charakteryzują się one wysoką specyficznością, tzn. mogą łączyć się tylko z jednym konkretnym fragmentem (tzw. epitopem) antygenu. W przeciwieństwie do nich, przeciwciała poliklonalne są mniej specyficzne, tzn. rozpoznają różne epitopy.
Przeciwciała monoklonalne znalazły zastosowanie w różnych dziedzinach medycyny: w onkologii, w transplantologii, dermatologii, kardiologii. W procesie ich tworzenia wykorzystuje się komórki szpiczaka mnogiego, które łączy się z limfocytami B. Limfocyt B odpowiada za swoistość danego przeciwciała (określa z jakimi epitopami będzie wiązać się przeciwciało), natomiast komórka szpiczaka będąc komórką nowotworową, a więc „nieśmiertelną”, umożliwia nieograniczenie długą hodowlę przeciwciał w laboratorium. Limfocyty B mogą pochodzić z organizmu zwierzęcego (zwykle pobierane są ze śledziony myszy) lub z organizmu ludzkiego. Tworzy się też tzw. chimeryczne przeciwciała monoklonalne, będące w 65-90% przeciwciałami ludzkimi oraz humanizowane przeciwciała monoklonalne, które są w 95% przeciwciałami ludzkimi.
Wszystkie przeciwciała monoklonalne mają w nazwie końcówkę „mab” oraz określenie typu przeciwciała. Przeciwciała mysie mają w nazwie „o” (nazwa kończy się ………..omab), przeciwciała chimeryczne – „xi” (np. ……..ximab stosowany w raku jelita), humanizowane – „zu” (np. ………zumab stosowany w raku piersi), a przeciwciała w pełni ludzkie – „u” (np. …………umab stosowany w raku jelita).
Pierwsze przeciwciało monoklonalne stosowane w onkologii zostało dopuszczone przez amerykańską Agencję Żywności i Leków (FDA) w 1997 roku. Lek ten skierowany jest przeciwko antygenowi CD20 – jest to białko obecne na ponad 90% komórek chłoniaków z limfocytów B i przewlekłej białaczki limfatycznej. Przeciwciało wiąże się z antygenem i doprowadza do rozpadu komórek nowotworowych.
Do nowszych leków będących przeciwciałami monoklonalnymi należy m.in. lek, dopuszczony w USA w 2012 roku i stosowany w leczeniu HER2-dodatniego raka piersi. Przeciwciało to przyłącza się do białka HER2 znajdującego się na powierzchni komórek rakowych i powstrzymuje wytwarzanie sygnałów powodujących wzrost komórek.
