Przewlekła białaczka szpikowa

Przewlekła białaczka szpikowa (PBSz) jest chorobą nowotworową krwi, która atakuje szpik kostny.

Szpik kostny to miękka, gąbczasta tkanka znajdująca się wewnątrz kości. Funkcją szpiku jest produkcja elementów morfotycznych krwi: krwinek białych, krwinek czerwonych oraz płytek krwi. Jest to możliwe dzięki znajdującym się w nim komórkom macierzystym, z których mogą powstawać wszystkie rodzaje komórek. Przewlekła białaczka szpikowa charakteryzuje się tym, że komórki macierzyste są nieprawidłowe i produkują niedojrzałe białe krwinki w nadmiernej ilości.

Co to jest przewlekła białaczka szpikowa?

Przewlekła – oznacza stopniowy, wolny postęp choroby

Białaczka – to choroba nowotworowa krwi

Szpikowa – ponieważ wywodzi sie z komórek macierzystych szpiku kostnego.

W naturalnym przebiegu przewlekłej białaczki szpikowej rozróżniamy 3 fazy:

• faza przewlekła
• faza akceleracji
• faza kryzy blastycznej

Upewnij się, czy wiesz, na jakim etapie choroby jesteś. Twój lekarz powinien określić fazę zaawansowanie choroby. Będzie to miało wpływ na dalsze leczenie.  

Przewlekła białaczka szpikowa – możliwe cele leczenia

Badania genetyczne w przewlekłej białaczce szpikowej

Gen BCR-ABL a przewlekła białaczka szpikowa

Chromosom Filadelfia i zlokalizowany na nim nieprawidłowy gen BCR-ABL są charakterystyczne dla przewlekłej białaczki szpikowej. Taka zmiana genetyczna występuje u 95% chorych.

Jedynie ok. 1 na 20 pacjentów z przewlekłą białaczką szpikową nie wykazuje obecności typowego chromosomu Filadelfia, zawsze jednak ma gen fuzyjny BCR-ABL. W takim przypadku mówimy o nietypowej postaci białaczki. W rzadkich postaciach nie ma też genu fuzyjnego BCR-ABL, co uniemożliwia leczenie celowane i wiąże się ze złym rokowaniem.

U których pacjentów należy zbadać mutację genu BCR-ABL?

Wszyscy pacjenci, u których lekarze podejrzewają przewlekłą białaczkę szpikową, powinni być badani na obecność fuzji BCR-ABL lub obecność chromosomu Filadelfia – stanowi to kryterium rozpoznania choroby.

Przewlekła białaczka szpikowa jest skutkiem aberracji genetycznej. Zmiana ta polega na przeniesieniu fragmentu chromosomu 9 na chromosom 22. Gen ABL, który normalnie znajduje się na chromosomie 9, przemieszcza się na chromosom 22, gdzie znajduje się gen BCR. Następuje połączenie tych dwóch genów, tzw. fuzja. Proces taki nazywa się translokacją. W rezultacie tego procesu powstaje gen fuzyjny BCR-ABL. Białko kodowane przez taki nowy gen jest nieprawidłowe. Chromosom, na którym najczęściej znajduje się gen fuzyjny BCR-ABL nazywa się chromosomem Filadelfia, jednak czasem gen BCR-ABL może być zlokalizowany na innym chromosomie.

Ocena obecności chromosomu Filadelfia i fuzyjnego genu BCR-ABL pełni rolę nie tylko w rozpoznaniu przewlekłej białaczki szpikowej, ale również w monitorowaniu skuteczności leczenia.

Wcześniej wyróżniano dwa rodzaje odpowiedzi na lek:

remisję cytogenetyczną – zmniejszenie liczby komórek szpiku zawierających chromosom Filadelfia,
remisję molekularną – zmniejszenie ilości zmutowanego genu BCR-ABL.

Obecnie wraz z rozwojem czułych metod molekularnych określamy skuteczność leczenia wyłącznie poziomem nieprawidłowego genu (dokładniej transkryptu) przy określonej czułości testu, na przykład: 

MMR – większa odpowiedź molekularna tj.: poziom genu BCR/ABL poniżej 10-3 (czyli 1000-krotna redukcja poziomu nieprawidłowego transkryptu w stosunku do genu referencyjnego) 
MR4 – poziom genu BCR/ABL nieoznaczalny przy czułości metody 10-4.

Chromosom Filadelfia lub mutacja BCR-ABL

Jak wykryć obecność chromosomu Filadelfia lub mutację BCR-ABL?

W celu potwierdzenia obecności chromosomu Filadelfia lub mutacji BCR-ABL standardowo przeprowadza się następujące badania:

• badanie cytogenetyczne,
• FISH (fluorescencyjna hybrydyzacja in situ),
• PCR (reakcja łańcuchowa polimerazy).

Obecnie coraz częściej wykonuje się wyłącznie badania molekularne – PCR, ponieważ są wystarczające do monitorowania skuteczności leczenia.

Upewnij się, że miałeś badania na obecność chromosomu Filadelfia lub genu BCR-ABL – będzie to miało wpływ na dalsze decyzje terapeutyczne, a także pozwoli monitorować Twoje leczenie.

Fuzji BCR-ABL a przewlekła białaczka szpikowa

Gen fuzyjny BCR-ABL koduje enzym zwany kinazą tyrozynową BCR-ABL, który jest stale aktywny, co powoduje proliferację komórek białaczkowych.

Leczenie

Zastosowanie inhibitorów kinazy tyrozynowej spowoduje zahamowanie działania tego enzymu. W tej grupie wyróżniamy:

• imatynib – lek stosowany w pierwszej linii leczenia przewlekłej białaczki szpikowej
• dazatynib
• nilotynib
• bosutynib

Niestety na powyższe leki może wykształcić się oporność. Przyczyną może być m.in. specyficzna zmiana w genie BCR-ABL, czyli mutacja T315I**. Tę mutację diagnozuje się przy użyciu metody sekwencjonowania genu.

Istnieje jednak lek wykazujący aktywność wobec tej mutacji, jest to:

• ponatynib

Niedawno zarejestrowany został zupełnie nowy lek w leczeniu przewlekłej białaczki szpikowej o innym mechanizmie działania niż inhibitory kinazy tyrozynowej:

• asciminib

Od 1 listopada 2023 jest on również refundowany w Polsce. Asciminib działa także na aktywną kinazę BCR-ABL, jednak przyłącza się do niej w zupełnie innym miejscu i powoduje jej „wyłączenie”. Lek stosuje się w leczeniu pacjentów z przewlekłą białaczką szpikową w fazie przewlekłej z obecnością chromosomu Philadelphia leczonych wcześniej co najmniej dwoma inhibitorami kinazy tyrozynowej.

SPRAWDŹ STATUS REFUNDACJI LEKÓW W ONCOINDEX.ORG: 

*Lista Oncoindex.org obejmuje leki zarejestrowane przez EMA (Europejską Agencję Leków) w ostatnich 15 latach, jak również rekomendowane przez ESMO (Europejskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej).

Przewlekła białaczka szpikowa – leki: