Czerniak jest to nowotwór skóry, ale może rozwinąć się także w błonach śluzowych czy pod paznokciami.

Czerniak występujący w oku ma zupełnie odmienną biologię niż inne czerniaki. Nowotwór rozwija się w komórkach produkujących barwnik, tzw. melanocytach. Podstawową metodą leczenia czerniaka jest chirurgia i to ona daje największe szanse na wyleczenie. Nowotwór we wczesnym stadium może być usunięty poprzez wycięcie zmiany z odpowiednio szerokim marginesem zdrowych tkanek. Często jednak, czerniak rozpoznawany jest w stadium nieoperacyjnym, gdy choroba rozprzestrzeniła się na cały organizm. Opcją terapeutyczną w przypadku zaawansowanego stadium czerniaka jest leczenie ogólnoustrojowe. Wybór terapii uzależniony jest od potwierdzenia obecności specyficznych mutacji.

Dowiedz się, na jakim etapie jest Twoja choroba. Jeśli czerniak jest w stadium zaawansowanym – dopytaj się Twojego lekarza o wszystkie możliwości terapeutyczne, także o leczenie celowane.

Obecnie znamy trzy podstawowe mutacje w genach BRAF, C-KIT**, NRAS, z których dwie pierwsze stanowią cele terapeutyczne u chorych na czerniaka w stadium zaawansowanym. Mutacja BRAF występuje w czerniaku skóry, a C-KIT w czerniaku podpaznokciowym lub błon śluzowych.

Upewnij się,

że przeprowadzono u Ciebie badania genetyczne – będzie to miało wpływ na wybór najbardziej odpowiedniej terapii.

Ponad 50% chorych na czerniaka posiada mutację w genie BRAF. W 15-20% przypadków czerniaka znajdowane są zmiany w genie NRAS, zaś w genie C-KIT u ok. 15% wystąpień.

Możliwe cele leczenia

BRAF

U KTÓRYCH PACJENTÓW POWINNA BYĆ BADANA MUTACJA GENU BRAF I JAKIE MA ONA ZNACZENIE?

Badanie w kierunku mutacji BRAF powinno być przeprowadzone wśród chorych na czerniaka skóry, u których nastąpiło uogólnienie choroby.

Mutacja genu BRAF

Czerniaki z mutacją BRAF źle rokują. Choroba ma agresywny przebieg powiązany z krótszym czasem przeżycia.

Zalecane jest badanie genu BRAF metodą NGS. 

W przypadku potwierdzenia takiej mutacji można zastosować połączenia leków z grupy inhibitorów BRAF z inhibitorami MEK:

Inhibitory BRAF                 

• dabrafenib                         
• wemurafenib                     
• enkorafenib                       

Inhibitory MEK:

• trametinib
• kobimetynib
• binimetynib

C-KIT

U KTÓRYCH PACJENTÓW POWINNA BYĆ BADANA MUTACJA GENU C-KIT I JAKIE MA ONA ZNACZENIE?

Badanie na obecność zmutowanego genu C-KIT jest opcjonalne. Jednak, w przypadku czerniaka zlokalizowanego w charakterystycznych obszarach ciała szansa na wystąpienie takiej mutacji jest większa. Są to zmiany:

• na dłoniach, podeszwach oraz pod paznokciami (czerniak podpaznokciowo-kończynowy)
• wewnątrz ust oraz na innych śluzówkach (czerniak błon śluzowych)
• na obszarach skóry, która narażona jest na przewlekłą ekspozycję na światło słoneczne

Mutacja genu C-KIT

Stwierdzenie obecności mutacji w genie KIT jest markerem prognostycznym związanym z gorszym rokowaniem w odniesieniu do czerniaków bez tej zmiany.

Jeśli Twój czerniak powstał w jednej z powyższych okolic, istnieje przesłanka do przeprowadzenia badania genetycznego w kierunku mutacji C-KIT**. O szczegóły zapytaj swojego lekarza.

Jeśli mutacja w genie C-KIT** zostanie potwierdzona, istnieje potencjalna możliwość zastosowania terapii inhibitorem C-KIT:

• imatynib
• nilotinib

PD-L1

Immunoterapia, czyli metoda wykorzystująca układ odpornościowy do walki z nowotworem, chroni przed nawrotem czerniaka po leczeniu chirurgicznym.

Ekspresja białka PD-L1

Pacjenci u których można zastosować immunoterapię, mogą otrzymać:

• niwolumab
• pembrolizumab  
• ipilimumab
• relatlimab

Leki te są ukierunkowane na blokadę białek PD-1 lub CTLA-4 lub LAG-3. Prowadzi to do wzmocnienia przeciwnowotworowej odpowiedzi immunologicznej.

Immunoterapia to również istotna metoda leczenia czerniaka w stadium zaawansowanym.

 Jest stosowana w leczeniu zaawansowanego nowotworu czerniaka skóry lub błon śluzowych w stadium zaawansowania III (nieoperacyjny) lub IV niezależnie od statusu mutacji BRAF i/MEK. Oprócz wymienionych już pembrolizumabu i niwolumabu stosowana jest terapia skojarzona:

• niwolumab + ipilimumab
• niwolumab + relatlimab

Ipilimumab również wzmacnia przeciwnowotworową odpowiedź układu odpornościowego, jednakże w innym mechanizmie. Blokuje on białko CTLA-4 znajdujące się na powierzchni limfocytów T. Białko  CTLA-4  jest tzw. immunologicznym punktem kontrolnym. Dzięki jego zablokowaniu aktywność limfocytów T w kierunku zwalczania komórek nowotworowych zostaje przywrócona.

Relatlimab blokuje zmniejsza hamowanie odpowiedzi immunologicznej za pośrednictwem szlaku LAG-3. Antagonizm tego szlaku sprzyja proliferacji limfocytów T i wydzielaniu cytokin. Skojarzenie niwolumabu (anty-PD-1) i relatlimabu (anty-LAG‑3) powoduje zwiększoną aktywację limfocytów T w porównaniu z aktywnością każdego z tych przeciwciał osobno.

NTRK

NTRK to neurotroficzna receptorowa kinaza tyrozynowa. Geny kodujące białka TRK mogą ulegać fuzji z innymi nieprawidłowymi genami, co daje sygnał do wzrostu guzów nowotworowych.

Fuzja genów NTRK

Ten typ zmian genetycznych jest rzadki, ale występuje w przypadku szeregu nowotworów, w tym podzbioru nowotworów gruczołów ślinowych zwanych rakami wydzielniczymi.

Leki które skupiają się na tej konkretnej zmianie genetycznej w genach NTRK, nie będąc specyficznymi dla określonego nowotworu, są: 

• larotrektynib
• entrektynib

Larotrektynib i entrektynib zostały zatwierdzone do leczenia nowotworów, które dają przerzuty lub których nie można usunąć chirurgicznie, a których stan uległ pogorszeniu w wyniku innych metod leczenia, które niosą ze sobą nieprawidłowości genetyczne w NTRK.