Badania genetyczne w leczeniu celowanym nowotworów
Kluczowy element w leczeniu celowanym nowotworu, stanowi pogłębiona diagnostyka przeprowadzona przy pomocy badań genetycznych (cytogenetycznych i molekularnych). Specjaliści analizują DNA pozyskane z różnych źródeł. Materiał może pochodzić z wycinków guza nowotworowego, komórek nowotworowych obecnych w płynach ustrojowych lub z wolnego DNA krążącego w surowicy. W badaniach wykorzystuje się także komórki krwi obwodowej, takie jak leukocyty, limfocyty czy granulocyty, a także komórki szpiku kostnego.
Analiza genów odbywa się z użyciem metod biologii molekularnej. Dzięki temu można wykryć zaburzenia obecne w strukturze genów i ocenić ich znaczenie w procesie nowotworzenia.(Nikliński J., Niklińska W., Chyczewski L., 2000). Poszukiwane są mutacje (lub inne zaburzenia genetyczne) stanowiące swoiste biomarkery nowotworowe.
Badania molekularne opierają się na analizie genów związanych z procesem nowotworzenia. Podczas pojedynczego badania można przeanalizować bardzo dokładnie kilkadziesiąt genów (Grzanka D., 2015). Pierwszą kategorię informacji stanowi dokładna analiza mutacji, nadekspresji, fuzji, jej lokalizacja, a także określenie charakteru.
Sekwencjonowanie genów – coraz tańsze i powszechniejsze
Koszt sekwencjonowania ludzkiego genomu w 2001 roku wynosił 300 milionów dolarów, w roku 2014 roku koszt ten wynosił 1 000 dolarów (Hsiao CJ , Hing E., 2014, pkmp.org.pl).
Mutacje onkogenów i genów supresorowych – co oznaczają?
W nowotworach najczęściej występują mutacje 2 grup genów tj.: onkogenów i genów supresorowych. Mutacje onkogenów doprowadzają do powstania wadliwego białka przekształcającego zdrową komórkę w komórkę nowotworową. Geny supresorowe co do zasady hamują podziały komórkowe, jednak w przypadku ich mutacji lub utraty funkcja ta może zostać zablokowana (Grzanka D., 2015).
W przypadku niektórych nowotworów, określono kluczowe mutacje, które odpowiedzialne są za rozwój i postęp choroby. Na podstawie badań lekarze mogą stwierdzić, że nowotwór ma określone cechy molekularne. Jeśli istnieją już leki celowane, które działają na te zmiany, dobierają terapię spersonalizowaną.
Jak mutacje wpływają na wybór leczenia celowanego?
Wykrycie zmiany charakteryzującej rozwój konkretnego nowotworu stanowi odpowiedź na zapytanie o przyczynę jego powstania. Po jej poznaniu, można zaordynować leczenie najbardziej odpowiednią substancją, która będzie niwelować skutki wady DNA. Przykładowo, jeżeli mutacja prowadzi do powstania zbyt dużej liczby receptorów na powierzchni komórek rakowych (jak w ok. 20% przypadków nowotworów piersi), najbardziej efektywna będzie terapia lekiem hamującym aktywność tych receptorów (Grzanka D., 2015).
Dlaczego personalizacja terapii jest tak ważna?
Nowotwór jest strukturą niestabilną genetycznie. W trakcie jego rozwoju (progresji) w jego komórkach pojawiają się kolejne zaburzenia genetyczne. U różnych pacjentów będą zachodziły inne uszkodzenia pozwalające komórce nowotworowej na przeżycie, niekontrolowany podział i nabywanie oporności na leczenie. Personalizacja w procesie leczenia powinna umożliwiać szybkie reagowanie na to, co dzieje się z nowotworem (wybór najbardziej efektywnej w danym okresie terapii) i pacjentem (przeciwdziałanie niepożądanym skutkom) (Wysocki P., 2009).
73% rozwijanych leków onkologicznych należy do terapii personalizowanych (Tufts Center for the Study of Drug Development 2015., pkmp.org.pl).
Kiedy warto wykonać badania molekularne u pacjenta z nowotworem?
Badania molekularne powinno się wykonywać u chorych na raka piersi, raka jelita grubego, raka płuca, raka jajnika, czerniaka, nowotworów podścieliskowych przewodu pokarmowego (ang. GastroIntestinal Stromal Tumors, GIST), raka żołądka, raka prostaty, raka tarczycy lub przewlekłą białaczkę szpikową, przewlekłą białaczkę limfocytową, ale też w przypadku diagnozowania innych nowotworów układu krwiotwórczego i chłonnego. Wymienione nowotwory charakteryzują się występowaniem określonych mutacji, a wykrycie ich pozwala na wdrożenie odpowiedniego postępowania. W większości przypadków możliwe jest zastosowanie nowoczesnej terapii celowanej lekami oddziałującymi na zablokowanie wykrytego uszkodzenia genetycznego.
